Γιατί είμαστε επιφυλακτικοί σχετικά με τα ηλεκτρικά φορτηγά – και γιατί αυτό είναι φυσικό

Από ατμομηχανές μέχρι smartphones, η ιστορία είναι γεμάτη πρωτοποριακές τεχνολογίες που αρχικά αντιμετωπίστηκαν με χλευασμό ή αμφιβολία. Σήμερα, τα ηλεκτρικά φορτηγά αντιμετωπίζουν τον ίδιο σκεπτικισμό. Ωστόσο, αν η ιστορία αποτελεί οδηγό, οι σημερινές αμφιβολίες μπορεί απλώς να σηματοδοτούν ένα ακόμη βήμα στην πορεία προς την ευρεία υιοθέτηση.
 

Ήδη από το 1937, οι αδελφοί Γκέρσουιν χλεύαζαν τον δισταγμό της ανθρωπότητας όσον αφορά τις νέες ιδέες. Το χιουμοριστικό ερωτικό τους τραγούδι They All Laughed συνδέει μικρές ιστορίες διάσημων ανθρώπων που δέχθηκαν χλευασμό: τον Κολόμβο που είπε ότι η Γη είναι στρογγυλή, τον Τόμας Έντισον επειδή κατέγραψε τον ήχο και τους αδελφούς Ράιτ επειδή προσπάθησαν να πετάξουν και, πάνω απ' όλα, τον απίθανο έρωτα του ίδιου του αφηγητή. Με το τελευταίο ρεφρέν, τα πράγματα έχουν αντιστραφεί: το όνειρο γίνεται πραγματικότητα και, όπως συμβαίνει συχνά με τις νέες ιδέες, οι σκεπτικιστές είναι αυτοί που μένουν χωρίς ατάκα.
 

Η ιστορία είναι γεμάτη με τέτοια παραδείγματα. Οι πρωτοπόροι των σιδηροδρόμων της δεκαετίας του 1820 θεωρήθηκαν ονειροπόλοι. Το τηλέφωνο χλευάστηκε από τον επικεφαλής των Βρετανικών Ταχυδρομείων ως περιττό («Έχουμε πολλούς αγγελιοφόρους») και οι λάμπες, ο κινηματογράφος και τα αυτοκίνητα χαρακτηρίστηκαν ως «αποτυχίες» ή «πολυτέλειες».^[1] Και όμως το καθένα συνέχισε να αναδιαμορφώνει τον κόσμο μας.
 

Στη σύγχρονη εποχή, παρόμοιες αμφιβολίες προκάλεσαν η ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, το smartphone, ακόμη και την τεχνολογία GPS. Σήμερα, στον κλάδο των μεταφορών, τα ηλεκτρικά φορτηγά αποτελούν απλώς το τελευταίο κεφάλαιο αυτής της μακράς παράδοσης σκεπτικισμού.

Γιατί είμαστε προγραμματισμένοι να ανησυχούμε

Ο Micco Grönholm, λέκτορας Μάρκετινγκ στη Σχολή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Lund και ειδικός στις διαδικασίες αλλαγής και καινοτομίας, εξηγεί ότι ο σκεπτικισμός δεν είναι απλώς κάτι συνηθισμένο – είναι βαθιά ανθρώπινος.

«Αν οι πρόγονοί μας δοκίμαζαν κάθε νέο πράγμα χωρίς δισταγμό, πολλοί δεν θα είχαν επιβιώσει. Ο ίδιος μηχανισμός υπάρχει ακόμα και σήμερα, μόνο που τώρα ενεργοποιείται από νέες τεχνολογίες αντί για άγνωστα μούρα στο δάσος.»

Ο Micco Grönholm επισημαίνει τρεις προοπτικές που εξηγούν γιατί συχνά χρειάζεται χρόνος για να αποκτήσουν απήχηση οι καινοτομίες: η ψυχολογική, η πρακτική και η κριτική προοπτική.

1. Η ψυχολογική προοπτική

Κατά βάση, ο σκεπτικισμός είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός του ανθρώπινου εγκεφάλου.

«Το μυαλό μας έχει σχεδιαστεί για να μας κρατάει ασφαλείς.» «Γι' αυτό συχνά προτιμούμε το οικείο από το καινούργιο, ακόμα και όταν το καινούργιο μπορεί να είναι καλύτερο», λέει ο Micco Grönholm.

Επισημαίνει τρεις καλά τεκμηριωμένες γνωστικές προκαταλήψεις που εμποδίζουν τις καινοτομίες:

• Προκατάληψη του status quo – προτιμούμε αυτά που ήδη γνωρίζουμε. Τα πετρελαιοκίνητα φορτηγά υπάρχουν εδώ και έναν αιώνα – γιατί να το αλλάξουμε αυτό;^[1]
  
• Αρνητική προκατάληψη – εστιάζουμε περισσότερο στους κινδύνους παρά στις ευκαιρίες. Μία μόνο βλάβη ενός ηλεκτρικού φορτηγού μπορεί να επισκιάσει εκατοντάδες επιτυχημένα ταξίδια.^[2]
• Επιβεβαιωτική προκατάληψη – αναζητούμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν αυτά που ήδη πιστεύουμε. Αυτό είναι ιδιαίτερα ορατό σε διαδικτυακά φόρουμ, όπου οι σκεπτικιστές ενισχύουν ο ένας τον άλλον και διακινούν κρίσιμες πληροφορίες.^[3]

2. Η πρακτική προοπτική

Η αμφιβολία δεν είναι μόνο ψυχολογική – συχνά βασίζεται σε πραγματικά, πρακτικά εμπόδια.

«Για να είναι μια τεχνολογία ελκυστική, πρέπει να λειτουργεί στην καθημερινή ζωή.» «Για τα ηλεκτρικά φορτηγά, αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, αξιόπιστη υποδομή φόρτισης», λέει ο Micco Grönholm.

Η ανάπτυξη αυτών των υποδομών βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.  Ωστόσο, όπως επισημαίνει, οι καινοτομίες συνήθως εξαρτώνται από ολόκληρα συστήματα – όχι μόνο από το ίδιο το προϊόν. Η ευρυζωνική σύνδεση οπτικών ινών, για παράδειγμα, εξαπλώθηκε μόνο όταν οι υπηρεσίες, τα δίκτυα και οι κανονισμοί ευθυγραμμίστηκαν.

Τονίζει επίσης τη σημασία των κινήτρων: «Η μεταρρύθμιση των οικιακών υπολογιστών στη Σουηδία στα τέλη της δεκαετίας του 1990 έκανε τους υπολογιστές προσβάσιμους σε εκατομμύρια νοικοκυριά. Ξαφνικά, η Σουηδία έγινε μια από τις χώρες με την υψηλότερη πυκνότητα υπολογιστών στον κόσμο. Τα κίνητρα μπορούν να επιταχύνουν δραστικά την υιοθέτηση.

Η ίδια λογική ισχύει και για τα ηλεκτρικά φορτηγά – οι επιδοτήσεις, οι υποδομές και τα οικοσυστήματα υποστήριξης θα είναι καθοριστικής σημασίας.

3. Η κριτική προοπτική

Τέλος, έρχεται αυτό που ο Micco Grönholm αποκαλεί κριτική προοπτική ή προοπτική του παρατηρητή – η κοινωνική δυναμική της υιοθέτησης.

Οι καινοτομίες εξαπλώνονται σε προβλέψιμα κύματα, μια διαδικασία που περιγράφεται από τον κοινωνιολόγο Everett Rogers στη θεωρία Diffusion of Innovations. Πρώτα έρχονται οι καινοτόμοι, στη συνέχεια, οι πρώτοι υιοθετούντες, ακολουθεί η πρώιμη πλειοψηφία, και τέλος, οι συντηρητικοί.^[4]

« Όταν η πρώιμη πλειοψηφία αρχίσει να οδηγεί ηλεκτρικά φορτηγά, τότε η ευρεία μάζα θα σκεφτεί: «Ίσως θα έπρεπε να αγοράσω κι εγώ ένα», λέει ο Micco Grönholm.

Αυτό το σημείο καμπής συμβαίνει συχνά σε ποσοστό υιοθέτησης περίπου 15-20%. Μέχρι τότε, ο σκεπτικισμός δεν είναι σφάλμα του συστήματος – είναι μέρος της διαδικασίας. Και αυτή η διαδικασία απαιτεί χρόνο – κάτι που ο εγκέφαλός μας συχνά δυσκολεύεται να κατανοήσει.

«Όπως το έθεσε κάποτε ο Bill Gates:» Πάντα υπερεκτιμούμε την αλλαγή που θα συμβεί τα επόμενα δύο χρόνια και υποτιμούμε την αλλαγή που θα συμβεί τα επόμενα δέκα.»